Blog

Η συντροφικότητα δεν εκδηλώνεται μόνο σε προσωπικό επίπεδο. Σ’ όλα τα επίπεδα συναντιούνται τα αντίθετα, μέσω των οποίων μαθαίνουμε και εξελισσόμαστε. Η πραγματική φύση του πνεύματος είναι πέρα από φύλα, πέρα από κάθε δυαδικότητα. Όταν εξετάζει κανείς το πνεύμα, δεν βρίσκει κάποιο πράγμα που μπορεί να το ονομάσει συνείδηση.

Είναι σαν το χώρο, ανοιχτό, ενεργά δυναμικό, διαυγές και ικανό να βιώνει, μπορούν να συμβούν γεγονότα σ’ αυτό, δίχως να υπάρχουν όρια. Αυτή είναι η απόλυτη φύση του πνεύματός μας κι η απόλυτη φύση όλων των πραγμάτων, εξωτερικά κι εσωτερικά. Δεν υπάρχει τίποτα πραγματικό, σταθερό, απόλυτο, τίποτα υπαρκτό, παρά μόνο ο χώρος.

Στο απόλυτο επίπεδο δεν υπάρχουν φύλα. Από τη στιγμή όμως που το πνεύμα αρχίζει να παίζει με τον εαυτό του και να εκδηλώνει τις δυνατότητές του, προκύπτει η δυαδικότητα. Εξωτερικά προκύπτουν κόσμοι και καταστάσεις, εσωτερικά σκέψεις και συναισθήματα. Προκύπτουν το κρύο και το ζεστό, το κοντά και το μακριά, το αρσενικό και το θηλυκό. Προκύπτει η κάθε δυαδικότητα μέσα από την οποία βιώνουμε τον κόσμο και καθορίζεται η συμπεριφορά μας. Κάνουμε, σκεφτόμαστε και λέμε διάφορα πράγματα τα οποία φέρνουν κάτι στον κόσμο. Είναι εύκολο ν’αντιληφθεί κανείς τη δυαδικότητα, αλλά την ενότητα, το χώρο και τη διαύγεια μέσα από την οποία αυτή προκύπτει δύσκολα μπορεί να κατανοήσει και να βιώσει κανείς. Αυτό φαίνεται εξάλλου και απ’ το γεγονός ότι μόνο μια θρησκεία υπερβαίνει τη δυαδικότητα, την ύπαρξη και μη-ύπαρξη, το καλό και το κακό, το θεό και το σατανά και στοχεύει στον ίδιο το χώρο, τη διαύγεια μέσα στην οποία βιώνονται τα φαινόμενα, κι αυτή είναι η Διδασκαλία την οποία εμπιστευόμαστε, η διδασκαλία του Βούδα (Ντάρμα).

Τίθεται συχνά το ερώτημα γιατί αυτός ο χώρος παίζει με τον εαυτό του και βιώνονται τα γεγονότα. Διότι από τη μια θα ήταν όλα μια μαύρη τρύπα, δεν θα υπήρχε διαφοροποίηση παρά μόνο ενέργεια και χώρος, κι από την άλλη μέσα από το παιχνίδι της δυαδικότητας προκύπτει κάτι πολύ σημαντικό. Είναι ο πλούτος του πνεύματος το ότι μπορεί να παίζει με τον εαυτό του. Δεν αποτελεί κάποια έλλειψη ή απουσία, αλλά πλούτο το γεγονός ότι έχει τη δυνατότητα να εκδηλώνεται μέσα από τα αντίθετα, να δοκιμάζει τις δυνατότητές του, να αναπτύσσεται από τις αντιθέσεις και να επιτρέπει να συμβούν καινούργια γεγονότα.Το σύμπαν, η ολότητα εμπλουτίζεται μέσα από το διαχωρισμό και την ένωση της δυαδικότητας κι αναπτύσσεται κατ’ αυτόν τον τρόπο. Και τελικά ο σκοπός κάθε ένωσης είναι να γίνει κανείς η ενότητα. Στο απόλυτο επίπεδο φυσικά δεν συμβαίνει ποτέ κάτι καινούργιο. Ο απεριόριστος χώρος κι η διαύγεια-επίγνωσή του είχε, έχει και πάντα θα εμπεριέχει όλες τις δυνατότητες. Στο σχετικό επίπεδο όμως εκδηλώνονται τπράγματα και προκύπτουν συνέχεια ατέλειωτες δυνατότητες, δυνάμεις κι ενέργειες μέσα στο χώρο.

Προς το παρόν το σώμα και το πνεύμα μας είναι αδιαχώριστα κι η λειτουργία του πνεύματος εξαρτάται κι από το σώμα. Υπάρχει ένας κεντρικός ενεργειακός άξονας στο σώμα μας, ο οποίος αρχίζει οχτώ δάχτυλα περίπου από την αρχή του τριχωτού της κεφαλής μας και καταλήγει τέσσερα δάχτυλα κάτω από τον αφαλό, στο κέντρο του σώματος. Από τον άξονα αυτόν εκτείνονται “ενεργειακές ακτίνες” προς πέντε διαφορετικές περιοχές: στο κεφάλι έχουν να κάνουν με τα νεύρα και τις αισθήσεις, δηλαδή με τις σωματικές λειτουργίες, στο λαιμό έχουν να κάνουν με την ομιλία και την επικοινωνία, στην καρδιά με το χώρο και τη διαύγεια, στον αφαλό με τα διάφορα χαρακτηριστικά και την έμπνευση, και το κατώτατο κέντρο έχει να κάνει με την ενέργεια, την αντοχή και την ερωτική δραστηριότητα. Η ενέργεια λειτουργεί μέσ’ από τα εσωτερικά αυτά κανάλια κι όπως ακριβώς οι φωνητικές χορδές ανάλογα με το μέγεθός τους παράγουν ψηλότερους ή βαρύτερους ήχους, με τον ίδιο τρόπο αποκτάει κανείς μια ιδιαίτερη δόνηση, εάν το πνεύμα του είναι “δεμένο” μ’ ένα θηλυκό ή αρσενικό σώμα, παρόλο που τα ενεργειακά κανάλια είναι ίδια. Κι επειδή το σώμα είναι φτιαγμένο μ’ ένα συγκεκριμένο τρόπο, οδηγείται και το πνεύμα προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση.

Πώς εκφράζεται το θηλυκό και το αρσενικό στα διάφορα επίπεδα

Στο γενικό επίπεδο το αρσενικό είναι περισσότερο δραστήριο. Ο άνδρας είναι περισσότερο ανήσυχος, κάθεται πιο άγαρμπα κι είναι πιο ευκίνητος απ’ ό,τι η γυναίκα. Το κέντρο βάρους του σώματος της γυναίκας βρίσκεται χαμηλότερα, κάθεται πιο όμορφα και συνήθως προσηλώνεται καλύτερα σ’ αυτό που κάνει. Σ’ αυτό το επίπεδο η ουσία της γυναίκας είναι η διαισθητική σοφία. Προσπαθήστε να ξεγελάστε έναν άνδρα και μια γυναίκα με μια ψεύτικη ιστορία. Με τον άνδρα είναι σαφώς ευκολότερο. Το θηλυκό τείνει περισσότερο προς τη διαίσθηση, την ανοιχτοσύνη και τη διαύγεια, την ικανότητα να περιβάλλει τα πράγματα και να κατανοεί. Το αρσενικό είναι περισσότερο στραμμένο στην κατεύθυνση της δράσης. Η γυναίκα συχνά καταλαβαίνει κάτι διαισθητικά, ενώ ο άνδρας μάλλον θα κάνει κάτι πρακτικό. Στο επίπεδο της πραγματικής καθαρότητας το θηλυκό είναι ο χώρος, η ανοιχτοσύνη κι η δυνατότητα, ενώ το αρσενικό είναι η ευδαιμονία, που σημαίνει δηλαδή ότι ο χώρος μπορεί να παίζει, μπορεί να αφήνει να συμβούν πράγματα κι ότι μπορεί συνέχεια κάτι να εκδηλώνει και να βιώνει.

Στο επίπεδο της ύψιστης ένωσης ο στόχος είναι ο άνδρας κι η γυναίκα να μαθαίνουν ο ένας από τον άλλον κι αν ο άνδρας διακρινόταν μόνο απ’τον ανδρισμό του κι η γυναίκα πάντα μόνο από τη θηλυκότητά της, θα ήταν ιδιαίτερα εύκολο. Αυτό όμως συμβαίνει σπάνια. Ακόμα κι ο πιο χειροδύναμος άνδρας έχει μέσα του ένα κομμάτι από θηλυκές εσωστρεφείς τάσεις κι η πιο λεπτεπίλεπτη γυναίκα μπορεί να κατευθύνει πέντε-έξι άνδρες και να τους πει τι πρέπει να κάνουν. Επειδή υπάρχουν τα εξωτερικά, τα εσωτερικά και τα μυστικά επίπεδα στα οποία εκδηλώνονται τα διάφορα παιχνίδια, μπορούμε να μάθουμε τόσα πολλά ο ένας από τον άλλον. Όταν συναντιούνται, αρχίζει ο άνδρας να μαθαίνει από τη διαίσθηση και τη λεπτότητα της γυναίκας, ενώ αυτή ωφελείται από τη δύναμή του. Στο βαθύτερο επίπεδο συναντιούνται ο Χώρος κι η Ευδαιμονία.

Ορίζουμε εμείς οι ίδιοι τον τρόπο της ζωής μας. Το κάθε τι είναι αποτέλεσμα της πνευματικής μας στάσης. Εάν σκεφτόμαστε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι υπέροχοι, ότι από το κάθε τι μπορούμε να μάθουμε κάτι κι ότι το κάθε τι έχει νόημα, τότε είναι οι άνθρωποι υπέροχοι και μπορούμε να μάθουμε απ’το κάθε τι. Ζούμε τότε συναρπαστικά και τα πράγματα έχουν πλούτο και νόημα. Παρόμοια όταν αποφασίζει κανείς ότι όλα είναι αδύνατα, οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τίποτα, τίποτα δεν έχει νόημα και τότε ζει χωρίς καμιά χαρά, το κάθε τι είναι αδιέξοδο, νιώθει δυσάρεστα και βιώνει πολλή δυστυχία. Εμείς οι ίδιοι αποφασίζουμε το πώς είναι ο κόσμος ανάλογα με την οπτική που επιλέγουμε. Όταν λοιπόν ερωτευόμαστε, όταν μπορούμε ν’ανοιχθούμε και ν’αφήσουμε να λειτουργήσει κάτι μέσα μας, που πραγματικά μας δίνει τη δύναμη να παραιτηθούμε από τους μικρούς μας περιορισμούς και να βρούμε νέα δύναμη, νέα ζωντάνια, νέα ανάπτυξη, τότε μπορούμε να καταλάβουμε ότι ο κάθε άνθρωπος επιθυμεί την ευτυχία κι επιδιώκει ν’αποφύγει τη δυστυχία όπως ακριβώς κι εμείς. Προκύπτει τόση ομορφιά όταν αποφασίσει κανείς να φτιάξει από τη σύντροφό του μια πριγκίπισσα, να της προσφέρει την ευτυχία, να της δώσει κάτι πολύ πλούσιο κι όμορφο, ή όταν αυτή σκέφτεται: “θα του δείξω πραγματικά όλη μου την αγάπη, θα εκπληρώσω όλες τις επιθυμίες του, θα του προσφέρω πραγματική χαρά κι ευτυχία.”

Υπάρχουν πάμπολλες δυνατότητες για ν’ανοιχθεί κανείς και το πρώτο είναι να ξέρει σίγουρα ότι δεν είναι συναισθηματισμός ή απληστία όταν ανοίγεται κι αγαπά, αλλά ότι, είναι σε συμφωνία με τις ύψιστες αρχές του χώρου. Στο απόλυτο επίπεδο ή θεμελιώδης συνένωση του άνδρα και της γυναίκας είναι η συμπλήρωση -το όλον είναι περισσότερο απ’τα μέρη του-, ενώ στο σχετικό επίπεδο βιώνουν τον πλούτο της κάθε στιγμής. Ο κάθε άνθρωπος έχει μέσα του τόσο πολύ ενδιαφέρον και τόσες πολλές δυνατότητες.

Λέγεται ότι οι γυναίκες ανήκουν στα πέντε είδη σοφίας. Όταν ενώνεται κανείς μαζί τους αποκτά τη σοφία που κάνει το πνεύμα του καθαρό σαν τον καθρέφτη: βλέπει, χωρίς να προσθέτει ή ν’αφαιρεί τίποτα. Σε άλλη περίπτωση αποκτά την ικανότητα ν’ αντιλαμβάνεται πώς το κάθε τι υπάρχει από μόνο του, αλλά και το πώς ανήκει ταυτόχρονα σε μια ενότητα.

Σε άλλη περίπτωση γίνεται κανείς διαισθητικά ανοιχτός. Για σύντομο χρονικό διάστημα εμφανίζεται η γυναίκα ή τα βουδικά της χαρακτηριστικά που είναι ή φυσική της εικόνα, αν όμως γνωρισθεί κανείς καλύτερα, η κάθε γυναίκα θα εμφανίσει και τα πέντε χαρακτηριστικά, ανεξάρτητα απ’το ότι κάποιο απ’αυτά πρωτοεκδηλώνεται. Βλέπεις πάντως πώς αναπτύσσεται συνέχεια μέσα από την εμπιστοσύνη της και την εξοικείωσή της, κι όταν είσαι χαρούμενος κι ευγνώμων γι’αυτό που σου δίνει, αποκαλύπτονται όλο και περισσότερα από τα χαρακτηριστικά της και τα χίλια της πρόσωπα. Με τον ίδιο τρόπο η φύση αυτών που εκφράζονται από το αρσενικό σώμα είναι οι βουδικές δραστηριότητες: να μπορεί να γαληνεύει τις καταστάσεις, να δημιουργεί επαφές και να αφυπνίζει τα πράγματα ή ακόμα να προστατεύει αυτό που χρειάζεται προστασία και να εξουδετερώνει τα εμπόδια που φέρνουν δυσκολίες και λύπη. Έτσι, όπως ακριβώς ο άνδρας αναπτύσσει τις θηλυκές σοφίες μέσα από την συνύπαρξη και την επαφή του με τη γυναίκα, αναπτύσσει κι αυτή όλο και περισσότερο τα δικά του χαρακτηριστικά. Αποκτά αυτοπεποίθηση κι ικανότητα να διεκπεραιώνει τις καταστάσεις από τη δύναμη του άνδρα που έχει πλέον μέσα της. Μ’αυτόν τον τρόπο αλληλοσυμπληρώνονται.

Σε τελική ανάλυση γεννηθήκαμε μόνοι μας και θα αφήσουμε τη ζωή μόνοι μας, αλλά πάντα κι οπουδήποτε η θεμελιώδης φύση μας παραμένει η ίδια. Ο απεριόριστος χώρος κι η διαύγεια του πνεύματός μας είναι ίδια κι είμαστε πάντα συνδεδεμένοι ο ένας με τον άλλον. Κι ακόμη περισσότερο απ’αυτό: το διάστημα που βρισκόμαστε εδώ, μπορούμε να αλληλοσυμπληρωθούμε γενναιόδωρα, να βρεθούμε και να δείξουμε αμοιβαία τις διάφορες πλευρές μας. Όταν το συναίσθημα της δεκτικότητας και της φιλομάθειας συνοδεύεται με την επιθυμία να δώσουμε, τότε θα δίνουμε συνέχεια όλο και περισσότερα ο ένας στον άλλον και θα εξελισσόμαστε.

Η ύψιστη θεώρηση στο Βουδισμό είναι ότι “ο Χώρος είναι Ευδαιμονία”. Ο χώρος δεν είναι κάτι νεκρό, αλλά είναι ευδαιμονία απλά και μόνο διότι υπάρχει και εμπεριέχει όλες τις δυνατότητες και τις λειτουργίες. Αυτή η θεώρηση εκφράζεται στο Βουδισμό μέσα από μια ένωση. Οι Βούδες που εκφράζουν τις ύψιστες καταστάσεις του πνεύματος είναι αρσενικοί και θηλυκοί Βούδες σε σφιχτή περίπτυξη. Σε οποιεσδήποτε συνθήκες όταν συνευρίσκονται αυτές οι δυο αρχές, το αποτέλεσμα είναι υπέροχο.

Οι ινδουιστές και μερικώς οι ταοϊστές θεωρούν τη γυναίκα σαν εχθρό του άνδρα, επειδή παίρνει το σπέρμα του και μέσω αυτού τη δύναμή του. Η άποψη όμως αυτή είναι στενή και περιορισμένη. Όταν ο άνδρας σκέφτεται ότι χάνει κάτι, τότε φυσικά κάτι χάνει. Είναι καθαρά θέμα πώς το βιώνει κανείς.

Ίσως στους φτωχούς λαούς, όπου το μερίδιο του καθένα είναι πέντε γραμμάρια πρωτείνης την εβδομάδα, να είναι θέμα αδυνατίσματος του σώματος, αλλά εμείς στη Δύση συνήθως πεθαίνουμε από το υπερβολικό λίπος γύρω από την καρδιά. Το καλύτερο είναι να σκέφτεται κανείς ότι μπαίνει σ’έναν εκπληκτικό ναό, όταν πηγαίνει στη σύντροφό του και να νιώθει ότι αφήνει πίσω του τις δυσκολίες της μέρας κι όλες τις συνήθειες και τους περιορισμούς. Όπως ένα παιδί που με μεγάλη χαρά ανοίγει μια πόρτα πίσω από την οποία περιμένει κάτι πραγματικά καλό κι όμορφο, έτσι προσέρχεται κανείς στον άλλον κι απολαμβάνουν την εμπειρία αμοιβαία. Δεν θα πρέπει να προσκολλάται κανείς σε σταθερές φόρμες και να παίζει μόνο με τις δικές του φαντασιώσεις, αλλά ν’ανοίγει χώρο για να εκδηλωθεί το κάθε τι καινούργιο από τον ίδιο και τη σύντροφό του. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να είναι τεχνικά επιδέξιος και να έχει μελετήσει την ινδική ερωτική βιβλιογραφία. Αυτό που προέχει είναι προπαντός ν’ανοίγεται προς τον άλλον χωρίς συγκεκριμένες-άκαμπτες ιδέες και ν’αφήνει να αλληλοσυμπληρωθούν ο χώρος κι η ευδαιμονία βάζοντας όλα του τα δυνατά, επενδύοντας τα καλύτερά του αισθήματα και τη βαθύτερη αγάπη. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για την ερωτική ζωή είναι η νευρικότητα κι οι προκαθορισμένες ιδέες. Όταν ανοίγεται κανείς, είναι ελεύθερος κι απολαμβάνει τον έρωτα σαν δώρο, σαν ανοιχτοσύνη και πλούτο, που είναι στην πραγματικότητα, και το αποτέλεσμα είναι μόνο θαυμαστές εμπειρίες.

Πολλές γυναίκες, όπως λένε οι στατιστικές, είναι ψυχρές. Στη Δανία λέμε ότι δεν υπάρχουν ψυχρές γυναίκες, παρά μόνον άνδρες που δεν τις φροντίζουν κανονικά. Όταν ανοίγεται κανείς ή είναι έτοιμος ν’ανοιχθεί για τον άλλον, τότε δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα που δεν μπορεί να βιωθεί και μπορεί να ξεχάσει όλες τις τεχνικές λεπτομέρειες που θεωρούνται τόσο σημαντικές στην εποχή μας. Αν το πράγμα ταιριάζει εσωτερικά, όταν τα συναισθήματα ταιριάζουν κι υπάρχει το άνοιγμα, ακολουθεί η φυσική αλληλοσυμπλήρωση. Το κάθε τι αλλάζει, οι τεχνικές λεπτομέρειες ισοπεδώνονται και στο τέλος όλα είναι ταιριαστά. Σ’όλο το διάστημα σαν Λάμα, σαν βοηθός και σαν αυτός που ακούει ερωτήσεις τέτοιες που δεν ακούν άλλοι, δεν μου έτυχε ποτέ πρόβλημα ερωτικής σχέσης του οποίου οι αιτίες ήταν τεχνικές ή φυσικές. Υπάρχουν τόσες πολλές δυνατότητες με τις οποίες μπορεί να συμπληρώσει κανείς τον άλλον, που δεν μπορεί να είναι κάτι τέτοιο. Πάντα οι αιτίες έχουν τις ρίζες τους στο πνεύμα. Το θέμα είναι εάν έρχεται κανείς με την πρόθεση να πάρει ή με τη διάθεση να θέλει να δώσει, κι αν είναι ανοιχτός για τον άλλον ή κουβαλάει μόνο τις οποιεσδήποτε αποκρυσταλλωμένες ιδέες του. Στο μεγαλύτερο ποσοστό επίσης είναι θέμα του αν καταπιέζει και περιορίζει τη σύντροφό του, αν περιμένει διάφορα πράγματα απ’αυτήν, ή πρόκειται πραγματικά για μια συνάντηση του Χώρου, της Χαράς, της Αγάπης και της Σοφίας.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Τι πρέπει να κάνει κανείς όταν καρμικά κάτι δεν ταιριάζει;

ΌΛΕ: Αποφασίζει για το αν θέλει να είναι μαζί με τον άλλον ή όχι. Στη δεύτερη περίπτωση εύχεται ο καθένας το καλύτερο για τον άλλον και συνεχίζουν την πορεία τους. Σε καμιά περίπτωση δεν θα’πρεπε όμως να χωρίσουν σαν εχθροί, γιατί τότε είναι σαν ν’ απορρίπτουν όλο το διάστημα της προηγούμενης συμβίωσης. Έτσι κι αλλιώς η ζωή μας είναι σύντομη κι όταν χωρίζει κανείς με αμοιβαία συμφωνία, τότε παίρνει μαζί του τουλάχιστον τις εμπειρίες που θα του φανούν χρήσιμες αργότερα. Στην περίπτωση αυτή είναι πολύ σημαντική η στάση που κρατάει κανείς. Πρέπει να καταλάβει ότι οι άνθρωποι δεν είναι διαφορετικοί απ’ τον ίδιο, ότι θέλουν τη χαρά ή ν’αποφύγουν τη δυστυχία και συμπεριφέρονται καλά ή άσχημα ανάλογα με το πώς νιώθουν ή πώς τους έρχονται τα πράγματα. Η κατανόηση αυτή είναι πολύ σημαντική. Δεν υπάρχει τίποτα ωραιότερο στον κόσμο από έναν έρωτα που λειτουργεί, που αλληλοσυμπληρώνει και κάνει το κάθε τι ταιριαστό. Η γυναίκα γίνεται ομορφότερη, ο άνδρας δυνατότερος, όλα ακτινοβολούν κι όλοι ωφελούνται. Αντίθετα, τίποτα άλλο δεν μπορεί να πληγώσει τους ανθρώπους περισσότερο από μια προβληματική σχέση, γιατί σ’ένα τέτοιο επίπεδο ο πόνος είναι πολύ βαθύς. Λέγεται ότι γεννηθήκαμε σαν άνθρωποι γιατί τα κυρίαρχα συναισθήματά μας ήταν η προσκόλληση, η επιθυμία κι η απληστία, κι επειδή αυτά ακριβώς αποτελούν το μεγαλύτερό μας πλούτο και δύναμη, είναι επίσης το σημείο που μπορούμε να πληγωθούμε βαθύτερα.

Υπάρχουν τρεις ερμηνείες σχετικά με τη Φώτιση του Βούδα. Σύμφωνα με τις γενικές εξηγήσεις κάθισε έξι μερόνυχτα κάτω από ένα δέντρο στην Μποντγκάγια της Ινδίας, μέχρι που λύθηκαν όλα τα πέπλα κι εμπόδια στο πνεύμα του. Δεν υπήρχε πλέον κανείς διαχωρισμός ανάμεσα στην ενέργεια και την επίγνωση μέσα του και γύρω του, ήταν παντογνώστης.

Στα Γιόγκα-Τάντρα αναφέρεται ότι έγινε ο Βαϊροτσάνα στο κέντρο του ενεργειακού πεδίου των Βούδα και γύρω του εμφανίσθηκαν οι τέσσερις άλλοι Βούδες που ανήκουν σ’αυτό το πεδίο: ο Ακσόμπυα, ο Ράτνασαμπάβα, ο Αμιτάμπα κι ο Αμογκασίντι, οι οποίοι μείχθηκαν μαζί του κι απέκτησε όλες τις βουδικές ιδιότητες σε μια στιγμή.

Σύμφωνα με το τρίτο επίπεδο εξηγήσεων, των Μάχα-Ανουτάρα Τάντρα, ο Βούδας έγινε ο Ντόρτζε Σέμπα κι όλοι οι Βούδες του παρόντος, του παρελθόντος και του μέλλοντος πρόβαλλαν τη φωτισμένη τους φύση σε μια θηλυκή όψη, τη Σάρβα Βούδα Ντακίνι, και μέσα από την ένωση μαζί της αλληλοσυμπληρώθηκαν όλα τα αρσενικά και θηλυκά στοιχεία κι εκδηλώθηκαν όλες οι ιδιότητες κι οι ικανότητες της Φώτισης.

Όταν πραγματωθεί η τέλεια Φώτιση το κάθε τι έχει ολοκληρωθεί και δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ αρσενικού και θηλυκού. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι αρσενικοί Βούδες ξαφνικά αποκτούν στήθος κι οι θηλυκοί γένια! Η εξωτερική εμφάνιση δεν αλλάζει. Σημαίνει ότι όσον αφορά το εσωτερικό βίωμα και στο μυστικό επίπεδο έχει γίνει κάθε ολοκλήρωση. Έχουν συμπληρωθεί το Έλεος κι η Σοφία, κι ο Χώρος είναι αδιαχώριστος από την Ευδαιμονία: όπου βιώνεται ο Χώρος, υπάρχει η Χαρά, κι όπου βιώνεται η Χαρά, υπάρχει ο Χώρος.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Τι συμβαίνει με τη σεξουαλικότητα, αφού ενωθούν ο Χώρος κι η Ευδαιμονία;

,strong>ΌΛΕ

: Βιώνει κανείς συνεχώς ευδαιμονία, αλλά μπορεί να τη μεταφέρει και στους άλλους. Κι αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει πλέον καμιά σεξουαλική δραστηριότητα, αλλά ότι έχουν ικανοποιηθεί οι ανάγκες του κι έτσι μπορεί να προσφέρει στους άλλους. Είναι προσωπικό μου βίωμα. Καθώς το πνεύμα μου εφησυχάζει ολοένα και περισσότερο, δεν νιώθω καμιά προσωπική ανάγκη, αλλά δίνω με χαρά ότι έχω. Ο εξαναγκασμός έχει εξαφανισθεί, αλλά η ικανότητα να δίνω αυξάνεται. Αυτό τελικά συμβαίνει σ’όλη την πορεία: οι καταστάσεις που αποτελούσαν δυσκολίες στο παρελθόν γίνονται ένα δώρο. Αρχίζοντας κανείς τον πνευματικό του δρόμο δεν μπορεί να βιώσει το ίδιο του το πνεύμα, παρά μόνο ότι προβάλλεται μέσα του, ότι εμφανίζεται κι εξαφανίζεται πάλι. Σ’αυτήν την κατάσταση νιώθει ευχάριστα διότι γνωρίζει το δυσάρεστο. Βιώνει ανακούφιση διότι πριν ήταν πιεσμένος. Καθώς εκδηλώνεται στη συνέχεια ολοένα και περισσότερο η ακτινοβολία του ίδιου του πνεύματος και τα βιώματα έρχονται μέσα από την ίδια του τη φύση, ακολουθεί μια περίοδος κατά την οποία νιώθει κανείς να ελαττώνεται η δύναμη κι η διάθεσή του, κι αυτό είναι αποτέλεσμα του ότι αναιρείται ο δυϊσμός στις απόψεις του, το “είτε αυτό, είτε εκείνο”. Αργότερα όμως, αφού σταθεροποιηθεί αυτό το επίπεδο, ανοίγονται εντελώς καινούργιες διαστάσεις δύναμης και περίσσειας. Η Αλήθεια δεν είναι μια μέση κατάσταση με ψευδαισθήσεις κι όνειρα ψηλά επάνω και δυστυχίες, κατάθλιψη και δυσκολίες από κάτω. Η Αλήθεια είναι ύψιστη ευδαιμονία, ύψιστη ένταση, ύψιστη εμπειρία, ύψιστη χαρά, περίσσια, αγάπη και συμπλήρωση. Κι υπάρχουν στιγμές που υπερβαίνουμε τα μικρά μας όρια μέσα στα οποία συνήθως ζούμε. Αυτό είναι λοιπόν που κάνει μια ένωση τόσο υπέροχη και τον έρωτα τόσο θαυμαστό. Απλά το ότι στη διάρκειά του μπορούμε να είμαστε ανοιχτοί κι όχι το μικρό “εγώ” που κινείται στον μικρό του κόσμο πέρα δώθε. Απεναντίας υπάρχουν τώρα δυνατότητες ή στιγμές ανοίγματος κατά τις οποίες ο(η) σύντροφός μας, ο χώρος κι η εμπειρία συγχωνεύονται, το βίωμα του χώρου και της χαράς είναι τόσο δυνατό και σημαντικό, που προκύπτει το καλύτερο: η ψευδαίσθηση του “εγώ”, το συναίσθημα του διαχωρισμού διαλύεται. Είναι το ωραιότερο που γίνεται: η απόσυρση του “εγώ”, η απόσυρση των ορίων.

Θυμάμαι κάποιο δωμάτιο σ’ένα ξενοδοχείο της Νέας Υόρκης όπου υπήρχαν παντού καθρέφτες. Ξαφνικά κατάλαβα το λόγο: φιλοξενούσε εγωιστές! Οι εγωιστές θέλουν να βλέπουν τον ίδιο τους τον εαυτό, ενώ οι αλτρουιστές κοιτούν περισσότερο τη σύντροφό τους. Κατάλαβα πόσο μόνοι είναι πολλοί άνθρωποι και με πόσο εγωιστική διάθεση πηγαίνουν στο κρεβάτι: καθρέφτες παντού γύρω για να βλέπουν πόσο υπέροχοι είναι οι ίδιοι, αντί να’χουν το πλήρες άνοιγμα για τη σύντροφο.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Σχετικά με τη ζήλια.

ΌΛΕ: Η ζήλια είναι δευτερεύον συναίσθημα. Τρία είναι τα πρωτεύοντα: η σύγχυση, η προσκόλληση κι η αποστροφή. Η ζήλια κι ο φθόνος προέρχονται από την απληστία ή την αποστροφή. Στο δυτικό κόσμο προέρχεται κυρίως από ανικανοποίητη επιθυμία, ενώ στην Ανατολή συχνά από το θυμό. Όχι δηλαδή από το γεγονός ότι δεν αποκτά κανείς αυτό που θέλει, αλλά απ’το ότι δεν θέλει να έχουν οι άλλοι και μάλιστα αυτοί τους οποίους αντιπαθεί. Πάντως η ζήλια είναι το καλύτερο πειραματόζωο, αν θέλει κανείς να ερευνήσει το πνεύμα του και τις λειτουργίες του και να δουλέψει μ’αυτές, διότι μπορεί να παραμείνει στη συνείδηση για πολύ καιρό και με την ίδια ένταση, ενώ ο θυμός ξεθυμαίνει γρήγορα κι η επιθυμία μπορεί να ικανοποιηθεί. Βλέποντας πώς εμφανίζεται κι ενεργεί η ζήλια κι αφήνοντάς την να ξεθυμάνει δίχως καμιά αντίδραση, μπορεί κανείς να δει πόσοι πολλοί παράγοντες συντελούν σε κάθε περίσταση. Σε προσωπικό επίπεδο γίνεται πολύ γρήγορα. Όταν ζηλεύει κανείς ξαφνικά θυμάται ένα σωρό πράγματα και λεπτομέρειες: “τότε χαμογέλασε σ’εκείνη, τότε έλειπε απ’το σπίτι, είχε κραγιόν στο μάγουλό του, υπήρχε γραμμένο ένα τηλεφωνικό νούμερο στην εφημερίδα, μιλούσε πολλή ώρα στο τηλέφωνο και τα παρόμοια.” Σ’αυτήν την περίπτωση η ζήλια παράγει ακόμα περισσότερες αφορμές για ζήλια. Αποτελεί μερικώς ένα μέσο για απόκτηση σοφίας και βρίσκει κανείς όλο και περισσότερες αιτίες για να ζηλεύει. Χρειάζεται κανείς τότε να την μεταστρέψει ολοκληρωτικά και να την κάνει υπέρ-προσωπική. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος είναι η ανάλυσή της, μέσα από την οποία βλέπει ότι αποτελείται πάντα από μικρές, στενές καταστάσεις με τις οποίες ταυτίζεται κανείς. Το καλύτερο είναι να βάλει το κάθε τι στο υψηλότερο επίπεδο. Αν για παράδειγμα πρόκειται για έναν άλλον εραστή, της εύχεται μια δεκάδα αξιωματικούς με μακριά μουστάκια να καταφθάνουν πάνω σε άσπρα άλογα φορτωμένοι με λουλούδια...ή αυτή του εύχεται τα τριάντα όμορφα κορίτσια της χορωδίας αντί για την κόρη του γείτονα που έτσι κι αλλιώς δεν είναι και τόσο σπουδαία... Γενικά εύχεται κανείς για τον άλλον τόσα πολλά ευχάριστα που χάνεται πλέον κάθε ανθρώπινο μέτρο.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Είναι όμως δύσκολο κάτι τέτοιο, όταν κυριαρχεί αυτό το συναίσθημα.

ΌΛΕ: Βέβαια, αλλά γι’αυτό ακριβώς ασκείται κανείς στο διαλογισμό. Αρχίζοντας κανείς σήμερα το διαλογισμό, δεν μπορεί την ίδια μέρα κιόλας να δει την ζήλια σαν ένα ιδιαίτερο ζώο στον ζωολογικό κήπο του πνεύματος. Αλλά όταν έχει κάνει διαλογισμό χθες, μπορεί να το κάνει σήμερα κι ακόμη καλύτερα αύριο. Η ικανότητα αναπτύσσεται ολοένα και περισσότερο. Αρχικά αντικαθίστανται τα περιορισμένα “όνειρα” με ευρύτερα “όνειρα” και στο τέλος είναι κανείς εντελώς ελεύθερος. Βλέπει τότε το κάθε τι σαν ένα όνειρο. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος παρά μόνο να αρχίσει κανείς βάζοντας όλα του τα δυνατά ευχόμενος το καλύτερο για τους άλλους και προσπαθώντας να σκέφτεται όσο το δυνατό λιγότερο τον εαυτό του. Από την άλλη πάλι, εάν ήταν εύκολο, δεν θα μπορούσε να μάθει κανείς τόσα πολλά απ’αυτό. Είναι ιδιαίτερα δύσκολο προπαντός όταν σκέφτεται κανείς τον εαυτό του, ενώ όταν σκέφτεται τους άλλους η ζήλια εξαφανίζεται και δεν έχει πλέον δυσκολίες μ’αυτήν.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Εννοείς ότι μέσα από την άσκηση του διαλογισμού μπορεί να μετουσιωθεί το συναίσθημα έτσι ώστε να μην ξαναεμφανισθεί;

ΌΛΕ: Ναι, όσο περισσότερο αναπαύεσαι μέσα στον ίδιο σου τον εαυτό, χρειάζεσαι λιγότερα από τους άλλους. Κι όταν χρειάζεσαι λιγότερα από τους άλλους, η ζήλια εξαφανίζεται. Η ζήλια είναι συναίσθημα αδυναμίας. Εμφανίζεται όταν νιώθει κανείς ότι δεν είναι αυτάρκης. Όταν γίνεται κανείς δυνατότερος, η ζήλια χάνεται.

Η λαχτάρα του ενός για τον άλλον όμως είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Τους περισσότερους ανθρώπους με τους οποίους έχουμε κάποια σχέση τους γνωρίζουμε από παλιότερα. Οι διδασκαλίες του Βούδα αναφέρονται συχνά σ’αυτό. Οπουδήποτε συναντιόμαστε, είτε στην καθημερινή ζωή είτε σ’ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα στην εθνική οδό, και προκύπτουν γνωριμίες διαρκείας, πάντα υπάρχουν ισχυροί δεσμοί από προηγούμενες ζωές. Είναι δυνατόν να νιώθει κανείς δεμένος με τον άλλον είτε διότι έχει κάνει κάτι καλό γι’αυτόν, είτε κάτι κακό. Όταν για παράδειγμα συναντιούνται οι απαγωγείς κι οι όμηροι σ’ένα αεροπλάνο την ώρα της αεροπειρατείας, έχουν μια πρώην άσχημη σχέση και μάλλον παλιότερα είχαν αιχμαλωτισθεί ή φυλακισθεί. Συναντιούνται λοιπόν πάλι κι η σχέση τους είναι εξίσου δυνατή, απλά οι πρώην απαγωγείς τώρα γίνονται οι όμηροι. Από την άλλη, εάν έχει κάνει με τους ανθρώπους κάτι θαυμάσιο, συναντιέται κανείς πάλι κάτω από θαυμάσιες συνθήκες. Όταν λοιπόν υπάρχει σε μια σχέση πολλή αρνητικότητα και περισσότερες αρνητικές εμπειρίες από ό,τι θετικές, δεν αξίζει τον κόπο. Είναι καλύτερα να χωρίσουν, αν κι αυτό δεν είναι πάντα δυνατό. Οι ερωτικές σχέσεις μπορούν να είναι απίθανα δυνατές κι υπάρχουν απίθανες σχέσεις έρωτα-μίσους, που ενώ δυσκολεύουν τόσο πολύ την ζωή των ανθρώπων, εννοούν να μένουν μαζί. Γι’αυτόν το λόγο είναι σημαντικό να ευχόμαστε σ’όλους κάθε θετικό.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Εννοείς τα αρνητικά συναισθήματα που προέρχονται από τον ίδιο μας τον εαυτό ή αυτά που προκαλούνται από τον άλλο;

ΌΛΕ: Και τα δυο. Εάν σε μια σχέση υπάρχει υπερβολική ζήλια ή αλαζονεία ή σύγχυση κλπ, είναι καλύτερα να χωρίζει κανείς. Για την οικονομία των συναισθημάτων ένας τέτοιος δεσμός είναι πολύ...ακριβός.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Σ’αυτήν την περίπτωση όμως μήπως αναβάλλει κανείς τ’ αναπόφευκτα; Ότι θα συναντηθεί δηλαδή σε μια μελλοντική ζωή μ’αυτούς που δεν έχει λύσει το κοινό κάρμα, κι άρα μεταθέτει το πρόβλημα;

ΌΛΕ: Όχι. Ευτυχώς τα πράγματα δεν είναι δεσμευμένα προσωπικά. Εφόσον έχεις έναν κρίκο κι οι άλλοι ένα γάντζο, το κάρμα λειτουργεί. Αλλά όταν δεν έχεις πια κρίκο, οι γάντζοι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα. Όταν εσύ ο ίδιος απομακρύνεις τ’αρνητικά σου συναισθήματα, διαγράφονται όλοι οι άνθρωποι που συνδέονταν μαζί σου μ’αυτά τα αρνητικά συναισθήματα από το καρμικό σου δίκτυο. Από τη στιγμή που ο ίδιος εξελίσσεσαι και φθάνεις σε κάποιο επίπεδο πνευματικής καθαρότητας, εξαφανίζονται από μόνες τους τέτοιου είδους καρμικές σχέσεις.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζεται κανείς οπωσδήποτε τις επαφές με τους άλλους για να διαγράψει το κάρμα;

ΌΛΕ: Μπορείς να το κάνεις στο διαλογισμό. Όλοι μας έχουμε ανάμικτους καρμικούς σπόρους, που κάποτε ωριμάζουν και τότε καθόμαστε πάνω στον “κάκτο”. Αν κάψει όμως κανείς τους σπόρους πιο πριν, δεν είναι οδυνηροί. Στο διαλογισμό και κύρια στη φάση της απορρόφησης στην “κενότητα”, όπου συγχωνεύεται κανείς με τους Βούδες και το πνεύμα είναι ταυτόσημο με το χώρο-συνειδητότητα , καίει κανείς τους καρμικούς σπόρους από αμέτρητες ζωές. Ένα λεπτό μη-σκέψης, μη-προσδοκίας, μη-συναισθήματος, καθαρής παραμονής στο χώρο του πνεύματος απομακρύνει πάρα πολλά.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Εάν έχει πετύχει κανείς ένα ψηλό επίπεδο πραγμάτωσης, μπορεί τότε να χρησιμοποιήσει ακόμη και τις αρνητικές σχέσεις για να βοηθάει του άλλους;

ΌΛΕ: Τότε μάλιστα γίνονται θετικές. Λέγεται ότι οι Κινέζοι που έσπασαν τα κεφάλια από τα αγάλματα των Βούδα στο Θιβέτ και σκότωσαν του μεγάλους Λάμα, σε πρώτη βέβαια εκτίμηση έκαναν κάτι πολύ αρνητικό. Όταν όμως κάποτε αποσυρθεί η αρνητικότητα, θα παραμείνει κάποια θετική επαφή που θα τους βοηθήσει. Ακόμη και μια κακή σχέση με τη Φώτιση είναι προτιμότερη από το τίποτα. Στη δεκαετία του ’60 κι ’70, πριν ταξιδέψουμε στην Ανατολή, ήμουν μποξέρ και κι αν κάθε βράδυ δεν γίνονταν ένα γερό γρονθοκόπημα, ή νύχτα δεν είχε ενδιαφέρον. Το διάστημα αργότερα που έκανα του “προστερνισμούς” σκεφτόμουν όλους εκείνους που περίμεναν να λογαριασθούν μαζί μου και με τους οποίους είχα πράγματι μια αρνητική σχέση. Τους οραματιζόμουν λοιπόν όλους γύρω μου να συμμετέχουν κι αυτοί στην άσκηση. Όταν επιστρέψαμε στην Κοπεγχάγη, περίμεναν όλοι τους στο αεροδρόμιο κι αποτέλεσαν την πρώτη ομάδα που οργανώσαμε. Όταν εμείς οι ίδιοι αφυπνίζουμε τη σκέψη της Φώτισης (να πετύχουμε τη Φώτιση για το καλό των άλλων), από κάθε σχέση μας με τους ανθρώπους μπορεί να προκύψει μια θετική εξέλιξη και μπορούμε μετά να τους βοηθήσουμε. Εάν βέβαια έχει προκαλέσει κανείς πολύ πόνο, μπορεί να διαρκέσει πολύ μέχρι να τους ξανασυναντήσει. Ακόμη κι αυτός ο Ντεβαντάτα, το μεγαλύτερο βάσανο του Βούδα, ο οποίος σε πολλές ζωές εμφανιζόταν σαν αδελφός του και του δημιουργούσε πάντα προβλήματα, βοήθησε τον Βούδα στο να πετύχει τη Φώτιση. Χωρίς υπομονή δεν φθάνει κανείς στη Φώτιση και δίχως δύσκολους ανθρώπους δεν αποκτάει κανείς υπομονή. Ο Ντεβαντάτα όμως δεν ήταν μόνο μια βοήθεια για το Βούδα: ο Βούδας μπόρεσε επίσης να τον βοηθήσει.

ΕΡΩΤΗΣΗ: σχετικά με τον αυνανισμό.

ΌΛΕ: Οι περισσότεροι έχουν μια περίοδο στη ζωή τους κατά την οποία γνωρίζουν και δοκιμάζουν το κορμί τους. Στην πατρίδα μου λέγεται ότι υπάρχουν δυο κατηγορίες: αυτοί που το κάνουν κι αυτοί που δεν το ομολογούν. Μετά όμως γίνεται πραγματικά λίγο βαρετό και μοναχικό, ίσως όχι αρκετά ενδιαφέρον. Όταν δεν έχει κανείς σύντροφο κι είναι φορές που νιώθει στρεσαρισμένος, μπορεί να το δει σαν μια προσφορά χαράς στο σύμπαν, φαντάζεται πως προσφέρει όλη την ευχαρίστηση ή το καλό συναίσθημα. Διαφορετικά δεν ξέρω πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει κανείς. Υπάρχουν τόσοι πολλοί μοναχικοί άνθρωποι στον κόσμο που δεν θα’πρεπε να είναι πρόβλημα.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Το σπέρμα είναι ενέργεια και την ενέργεια δεν θα’πρεπε να τη σπαταλάει κανείς.

ΌΛΕ: Υπάρχουν τεχνικές με τις οποίες μπορεί κανείς να κρατήσει το σπέρμα πίσω εάν το θέλει. Όσο περισσότερο ενηλικιώνεται κανείς, τόσο ικανότερος γίνεται για κάτι τέτοιο, ενώ οι νεαρότεροι δεν ελέγχουν καλά τα εσωτερικά συστήματα και φθάνουν στον οργασμό πολύ γρήγορα. Αν σκέφτεται κανείς έτσι μπορεί να κρατήσει την ενέργεια για τον εαυτό του. Πιστεύω όμως ότι για μας τους καλοθρεμμένους Δυτικοευρωπαίους δεν έχει και πολλή σημασία, αλλιώς θα πρέπει να μάθει κανείς πολλά για τα εσωτερικά ενεργειακά κανάλια, αλλά πρόκειται για ένα επίπεδο λίγο πριν τη “Μαχαμούντρα” και την πλήρη Φώτιση. Υπάρχουν δηλαδή μέθοδοι στο Θιβετανικό Βουδισμό, αλλά πριν τις εφαρμόσει κανείς είναι καλύτερα να σκέφτεται ότι το σώμα του είναι ένα εργαλείο με το οποίο μπορεί να φέρει χαρά. Είναι μάταιο να προσπαθεί να σκέφτεται κάθε είδους πολύπλοκο σύστημα που έτσι κι αλλιώς το ξεχνά όταν κορυφώνεται η ευχαρίστηση. Στο επίπεδο της “Χιναγιάνα” αποφεύγει κανείς να προξενεί δυστυχία με το σώμα του, ενώ στη “Μαχαγιάνα” το βλέπει σαν μέσο για να φέρει στους άλλους χαρά. Το να εργασθεί με τις εσωτερικές ενέργειες στο υψηλότερο επίπεδο δεν είναι τόσο εύκολο και χρειάζεται να έχει ασκηθεί πολύ στο διαλογισμό.

ΕΡΩΤΗΣΗ: σχετικά με τη θεωρία των “πολικών συντρόφων”.

ΌΛΕ: Είναι η παλιά πλατωνική ιδέα σύμφωνα με την οποία όλοι ήμασταν διπλοί. Είχαμε ένα πρόσωπο μπρος κι ένα πίσω κι ύστερα χωρισθήκαμε κι από τότε οι “μισοί” ψάχνουν να βρουν τους άλλους “μισούς”. Το γεγονός ότι αγαπάει κανείς κάποιον πολύ δυνατά οφείλεται στο ότι ο δεύτερος έχει κάνει κάτι πολύ καλό για τον πρώτο, υπάρχει μια “ανάμνηση”. Στο σχετικό επίπεδο μπορούμε να’χουμε ποικίλους δεσμούς κι υπάρχουν άνθρωποι με τους οποίους έχουμε ξαναβρεθεί σε πολλές ζωές κι έχουμε δημιουργήσει μαζί τους δυνατούς δεσμούς. Στο απόλυτο επίπεδο όμως ήμασταν πάντα μαζί: ο απεριόριστος χώρος κι η διαύγειά-επίγνωσή του είναι η φύση μας, η φύση όλων και σ’ αυτό το επίπεδο ήμασταν πάντα ένα.

Πριν μιλήσουμε για την Αγάπη πρέπει να ξεσκεπάσουμε όλα τα ψέματα, που ο άνθρωπος δέχτηκε σαν αλήθειες. Αυτό το ξεμασκάρεμα είναι το πρώτο βήμα προς την κατανόηση. Έως ότου υπάρχουν βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις παραπλανητικές, όσον αφορά το σεξ και τον έρωτα, βασικά στοιχεία της συντροφικότητας των δύο φύλων, ότι και να ειπωθεί σχετικά με την αγάπη θα είναι ατελές, ψεύτικο, χαμένος κόπος.

Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ είναι η μεγάλη δύναμη της δημιουργίας και δεν περιορίζεται στη σωματική δραστηριότητα ανάμεσα σε δύο συντρόφους. Διαποτίζει κάθε δραστηριότητα της ζωής μας. Κάθε μπλοκάρισμα της σεξουαλικής ενέργειας επηρεάζει σε βαθύτατο επίπεδο τις σχέσεις, την ικανοποίηση στην εργασία, τη δημιουργικότητα και την ανάπτυξη του πνευματικού μας εαυτού. Ο Osho δημιούργησε πολλούς εχθρούς ανάμεσα σε πολλούς λεγόμενους "θρησκευόμενους", που τον κατηγόρησαν για βλασφημία, επειδή τόλμησε να υποστηρίξει ότι η σεξουαλική ενέργεια μπορεί να μεταμορφωθεί σε αγάπη. Εάν ένας άνθρωπος αγοράσει κοπριά, ειδικά αχώνευτη που μυρίζει άσχημα,και την συγκεντρώσει στο δρόμο μπροστά από το σπίτι του, θα δημιουργήσει σίγουρα πρόβλημα σε όποιον περνά από εκεί. Αλλά εάν την απλώσει στον κήπο, θα βλαστήσουν σπόροι. Οι σπόροι θα γίνουν λουλούδια και το άρωμά τους θα προκαλέσει και θα υποδεχθεί ευχάριστα τους περαστικούς. Αλλά πως μπορεί ένα άτομο που μισεί την ίδια του τη φύση και τη βλέπει σαν εχθρό, να μετουσιώσει το σεξ σε αγάπη ; Ο φαρισαϊκός φονταμενταλισμός θεωρεί το σύμπαν σαν κάτι ξεχωριστό και διαφορετικό από τον ίδιο τον άνθρωπο. Η φύση μέσα και έξω πρέπει να υποταχθεί, να δαμαστεί, να ελεγχθεί. Τα αποτελέσματα αυτής της σκέψης είναι εμφανή γύρω μας : καταστροφή του περιβάλλοντος, πόλεμοι, φανατισμός, μισαλλοδοξία, νευρώσεις, έλλειψη αισθητικής και μέτρου. Δυστυχώς από χιλιάδες χρόνια διάφοροι κήρυκες της ηθικότητας έχουν κρατήσει τον άνθρωπο στην άγνοια, καλλιεργώντας την σεξοφοβία και υποθάλποντας έτσι την σεξομανία. Μια αγάπη αποστειρωμένη, απογυμνωμένη από την ανθρώπινη ζεστασιά και αποστραγγισμένη από ζωική ενέργεια καταλήγει σαν μια παγωμένη μούμια, καλή για λατρευτικό τοτέμ και όχι ζωντανό μονοπάτι προς την χαρά της πνευματικότητας.

Η πνευματική ολοκλήρωση του ανθρώπου συμβολίζεται με τον λεγόμενο <<Ιερό Γάμο>>, που παριστά την ένωση του αρσενικού και του θηλυκού στοιχείου, μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο. Προϊόν αυτής της ερωτικής "συνουσίασης" είναι το <<Θείο Βρέφος>>, ο Αναγεννημένος άνθρωπος. Η ερωτική επαφή με το άλλο φύλο, έξω από εμάς, είναι το ανάλογο της Εσωτερικής Αλχημείας και προσφέρεται ως οδηγός και πεδίον άσκησης της Μυστικής Τέχνης. Στον άνδρα το κύριο εμπόδιο στην αυτοπραγμάτωση και στην οικειότητα με τη γυναίκα είναι ο φόβος ότι θα χάσει τον εαυτό του, αν εκφράσει τη "θηλυκή" του πλευρά. Αν για τις γυναίκες παλαιότερα ο αντίστοιχος φόβος προέρχονταν από το ταμπού της ανδρικής πλευράς, σήμερα είναι συχνά η ίδια η θηλυκότητα που εκλαμβάνεται ως αδυναμία, προϊόν κοινωνικού πειθαναγκασμού μιάς ανδροκρατούμενης πατριαρχικής κοινωνίας. Η ένωση της εσωτερικής αρσενικής και θηλυκής πλευράς είναι ένα πνευματικό ταξίδι, που μπορεί να τονωθεί και να διευκολυνθεί μέσα από μια συνειδητή ερωτική σχέση με το άλλο φύλο.

Ο ΈΡΩΤΑΣ είναι η μεταμορφωτική δύναμη που αφυπνίζει, χαλαρώνει τις αντιστάσεις μας και μας επιτρέπει να βιώσουμε εμπειρίες ενότητας, που δίνουν χρώμα και ζωντάνια στην χλωμή καθημερινότητα. Η ουσία του ερωτικού συναισθήματος είναι το ξαφνικό γκρέμισμα των συνόρων του εγώ ενός ατόμου, γεγονός που του επιτρέπει να συγχωνεύσει τη δική του ή τη δική της ταυτότητα με εκείνην ενός άλλου. Η ξαφνική απεμπλοκή του ατόμου από τον εαυτό του, το εκρηκτικό δόσιμο στο αγαπημένο πρόσωπο και η δραματική διακοπή της μοναξιάς που συνοδεύεται από αυτό το γκρέμισμα των συνόρων, είναι μια πρόγευση της εμπειρίας της μυστικής ένωσης και γι'αυτό βιώνεται σαν κάτι συναρπαστικό!..Το λάθος που κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι, συνεπαρμένοι από την ψευδαίσθηση παντοδυναμίας που τους χαρίζει ο έρωτας, είναι να πιστέψουν ότι αυτή η υπέροχη κατάσταση τους ανήκει δικαιωματικά και ότι θα διαρκέσει αιώνια. Πάνω σ'αυτή την αυταπάτη χτίστηκε ο μύθος του ρομαντικού έρωτα , που αντιστέκεται πεισματικά στο χρόνο, παρά τις πολλαπλές σκληρές διαψεύσεις. Όταν διαλύεται η μέθη του έρωτα, το ζευγάρι έχει δύο επιλογές: να χωρίσει σε αναζήτηση νέων πρόσκαιρων ερωτικών συγκινήσεων ή ( εφ'όσον υπάρχουν οι προϋποθέσεις) να σαλπάρει σε αναζήτηση του χρυσόμαλλου δέρατος της Αγάπης. Ο γνωστός από τη συγγραφική του δράση ψυχίατρος, Σκοτ Πέκ, μέσα από κλινικές παρατηρήσεις, αλλά και αυτοπαρατήρηση, έφθασε στον ακόλουθο ενιαίο ορισμό της Αγάπης : <<Αγάπη είναι η θέληση του ανθρώπου να επεκτείνει τον εαυτό του με σκοπό να καλλιεργήσει τη δική του, ή ενός άλλου, πνευματική ανάπτυξη>>.Κάνοντας χρήση της λέξης θέληση επιχειρεί να γεφυρώσει την απόσταση μεταξύ καλής πρόθεσης και δράσης. Η πρόθεση δε μετατρέπεται αναγκαστικά σε δράση. Η θέληση είναι επιθυμία αρκετής έντασης, ώστε να μετατρέπεται σε δράση. Αγάπη είναι ότι κάνει η αγάπη. Η θέληση προϋποθέτει επιλογή. Δεν είμαστε υποχρεωμένοι να αγαπάμε. Διαλέγουμε να αγαπάμε. Η πράξη της επέκτασης των ορίων μας προϋποθέτει προσπάθεια. Βάσει αυτού του ορισμού μπορούμε να εξετάσουμε τώρα μερικές από τις πιο λαοφιλείς λανθασμένες αντιλήψεις, που δημιουργούν σύγχιση, παράγουν ανώφελα πόνο και στερούν στον άνθρωπο την ευκαιρία να γνωρίσει το μεγαλείο του μυστηρίου της Αγάπης. Απ'όλες τις λανθασμένες αντιλήψεις για την αγάπη η πιο δυνατή και η πιο διαβρωτική είναι η πίστη ότι "το να ερωτεύεσαι" είναι αγάπη ή τουλάχιστον μια από τις εκδηλώσεις αγάπης. Η εμπειρία του να ερωτεύεται κανείς είναι (όπως ήδη είπαμε) πρόσκαιρο και μερικό γκρέμισμα των συνόρων του εγώ και συνδέεται με τη γενετήσια ορμή, ένα "δέλεαρ" που χρησιμοποιούν τα γονίδιά μας,με κύριο σκοπό την διαιώνιση του είδους. Το ερωτικό συναίσθημα όπως και η σεξουαλικότητα, αν και δεν είναι τα ίδια αγάπη, αποτελούν μέρος της μεγάλης κοσμικής ενότητας και πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί προς αυτούς που απαξιούν να βιώσουν την ανθρώπινη κατάσταση και αναζητούν σύντομους δρόμους προς την αγιότητα. Πρέπει να βιώσουμε και να γνωρίσουμε κάτι, πριν το υπερβούμε ...

Η αγάπη δεν είναι εξάρτηση. Οι συνέπειες της εξάρτησης φαίνονται δραματικά σε άτομα που κάνουν μια απόπειρα η απειλούν να αυτοκτονήσουν ή που έχουν γίνει ράκος από κατάθλιψη, ύστερα από μιαν απόρριψη ή από ένα χωρισμό. Όταν έχεις απόλυτη ανάγκη ένα άλλο άτομο για να επιβιώσεις, είσαι ένα παράσιτο αυτού του ατόμου. Δεν υπάρχει επιλογή, δεν υπάρχει ελευθερία στις σχέσεις σου. Η αγάπη είναι ελεύθερη εκλογή. Δύο άνθρωποι αγαπούν ο ένας τον άλλο, μόνο όταν είναι ικανοί να ζήσουν ο ένας χωρίς τον άλλο, αλλά διαλέγουν να ζήσουν μαζί.

Η αγάπη δεν είναι επένδυση ή κατοχή. Συχνά μιλάμε καταχρηστικά για ανθρώπους που αγαπούν άψυχα αντικείμενα ή δραστηριότητες. Αυτός αγαπά τα χρήματα, τη δόξα, τη δύναμη,ή την κηπουρική η τα παγωτά ....

Η αγάπη δεν είναι ταύτιση. Όπως λέει ο Γκιμπράν : << Να στέκεστε μαζί, όχι όμως πολύ κοντά. Γιατί οι στύλοι του ναού στέκονται σε απόσταση ο ένας από τον άλλον. Και η δρυς και το κυπαρίσσι δεν μεγαλώνουν το ένα στη σκιά του άλλου>>.

Η αγάπη δεν ζηλεύει. Η ζήλια και η αγάπη έχουν μπερδευτεί πολύ. Στην πραγματικότητα είναι διαμετρικά αντίθετες.

Η αγάπη δεν είναι "αυτοθυσία". Τα κίνητρα που κρύβονται πίσω από την άκρατη δωρεά και την καταστροφική ανατροφή των παιδιών είναι πολλά, αλλά όλες αυτές οι περιπτώσεις έχουν πάντα ένα κοινό βασικό χαρακτηριστικό: ο "δωρητής" με το κάλυμμα της αγάπης ανταποκρίνεται και ικανοποιεί τις δικές του ανάγκες, χωρίς να παίρνει υπόψη τις πνευματικές ανάγκες του αποδέκτη.

Η αγάπη δεν είναι υποχρεωτικά συναίσθημα ( τουλάχιστον όχι το κοινώς εννοούμενο) Συνήθως "αγάπη" ονομάζουμε το συναίσθημα της κάθεξης, εκείνης δηλαδή της διαδικασίας με την οποία ένα αντικείμενο γίνεται σημαντικό για μας, <<αντικείμενο αγάπης>>, που επενδύεται με την ενέργειά μας, σαν να ήταν μέρος του εαυτού μας. Η κατοχή όμως ενός ανθρώπινου όντος δεν σημαίνει ότι μας νοιάζει η πνευματική του ανάπτυξη, αντίθετα μάλιστα! Η αυθεντική αγάπη, που είναι βουλητική, μπορεί να υπάρξει χωρίς ή με το συναίσθημα της αγάπης που την κάνει πιο απολαυστική, αλλά όχι περισσότερο αληθινή. Η αγάπη σαν συναισθηματική κατάσταση, με την έννοια της αφοσίωσης, αποτελείται από πολλά συναισθήματα, τα οποία οδηγούν σε συγκεκριμένες πράξεις και συνθέτουν μια ολοκληρωμένη συμπεριφορά. Π.χ. η αγάπη της μάνας για το παιδί της.

Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά της Αγάπης που στοχεύει στην πνευματική ανάπτυξη;

Η αγάπη απαιτεί υπέρβαση των στενών ορίων του εαυτού μας. Είναι ο θάνατος του σπόρου στη γή και χρειάζεται θάρρος, προσπάθεια και εμπιστοσύνη στην Ύπαρξη. Η πράξη της αγάπης απαιτεί την έξοδο από την αδράνεια της συνήθειας και την εναντίωση, που γεννά ο φόβος. Θάρρος δεν είναι η απουσία του φόβου, είναι η ενεργοποίησή σου παρά τον φόβο, και η είσοδός σου στη ζώνη του άγνωστου και του πρωτόγνωρου. Η κύρια μορφή που παίρνει το έργο της αγάπης είναι η προσοχή και η ολική αποδοχή εκ μέρους μας του άλλου. Για να γνωρίσεις καλύτερα τον κόσμο του συντρόφου εκ των ένδω, με τα δικά του γνωστικά μέσα, πρέπει να παραμερίσεις όλες τις προκαταλήψεις και τις προβολές των επιθυμιών σου. Η αγάπη μας κάνει ευάλωτους στην απώλεια και την απόρριψη. Αν διαλέξεις τον κίνδυνο της ανάπτυξης, διαλέγεις ταυτόχρονα την αλλαγή και το θάνατο του παλαιού. Η μόνη εναλλακτική είναι να μη ζεις πλήρως ή να μη ζεις καθόλου. Η προσπάθεια αποφυγής του πόνου βρίσκεται στη ρίζα όλων των συναισθηματικών παθήσεων. Πολλοί δεν κάνουν ποτέ το άλμα της ενηλικίωσης, παραμένοντας προσκολλημένοι στη σιγουριά του οικείου, γατζωμένοι στην εξάρτηση και την παιδικότητα. Το να μην εναντιώνεσαι, όταν απαιτείται η εναντίωση για την καλλιέργεια της πνευματικής ανάπτυξης, κρυπτόμενος πίσω από τη μάσκα της προσποιητής σεμνότητας, αποτελεί έλλειψη αγάπης, όσο και η απερίσκεπτη κριτική ή καταδίκη. Κάθε σχέση αληθινής αγάπης είναι μια πειθαρχημένη σχέση, όσο και αν αυτό εκ πρώτης όψης συγκρούεται με πολλούς αντίθετους διαδεδομένους μύθους. Το γεγονός ότι ένα συναίσθημα είναι ανέλεγκτο, δεν σημαίνει καθόλου ότι είναι βαθύτερο από ένα πειθαρχημένο. Αντίθετα, οι ψυχίατροι ξέρουν καλά την αλήθεια των παλιών γνωμικών : << Τα ρηχά νερά είναι θορυβώδη>> και <<τα ήρεμα νερά είναι βαθιά>>. Η αγάπη, τέλος, είναι σεβασμός της μοναδικότητας του συντρόφου. Η ανικανότητα να αντιληφθεί κανείς την ιδιαιτερότητα του άλλου, στην ακραία της μορφή ονομάζεται ναρκισσισμός. Η αγάπη όχι μόνο σέβεται την ατομικότητα, αλλά συμβάλλει στην καλλιέργειά της, ριψοκινδυνεύοντας ακόμα και τον χωρισμό. Η συντροφικότητα μπορεί να είναι ένα πεδίο μάχης, μια άνυδρη έρημος , ένα παγωμένο τοπίο η ένα φιλόξενο καταφύγιο, όπου ο καθένας από τους δύο μπορεί να βρει ανάπαυση, ενθάρρυνση και ενδυνάμωση, πριν ξεκινήσει πάλι για την κατάκτηση της επόμενης πνευματικής κορυφής. Τα προβλήματα δημιουργούνται όταν από την αρχή δεν έχουν τεθεί φανερά κοινοί στόχοι και προτεραιότητες στο ζευγάρι. Για τον ένα μπορεί η βάση της συντροφικότητας να είναι και η κορυφή! Ο άλλος μπορεί να μεταβιβάζει ολόκληρο το βάρος για την συντήρηση του καταφυγίου στο έτερο μέλος, επιφυλάσσοντας στον εαυτό του την χαρά της αναρρίχησης ... Όταν ένας κοινός πνευματικός προσανατολισμός ενώνει τους συντρόφους, τότε το το ταξίδι προς τις κορυφές της συνειδητότητας γίνεται πιο ελαφρύ και ευχάριστο και για τους δύο. Σε αντίθετη περίπτωση όπως διαβάζουμε στο Dhammapada :<<Εάν δεν βρείτε έναν άξιο σύντροφο, που να είναι σταθερός, και ενάρετος, όπως ένας βασιλιάς που απαρνιέται το κεκτημένο βασίλειο, να ζείτε μόνοι, σαν τον ελέφαντα στο δάσος, γιατί η μοναχικότητα είναι προτιμότερη από την συντροφιά των ανοήτων...>>.

Έρωτας: Εξάρτηση και αυτοκαταστροφή

Δρ Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Η ρομαντική αγάπη είναι μια μοναδική εμπειρία του συναισθηματικού κόσμου που δίνει στο άτομο την ευκαιρία να γνωρίσει κάποιον άλλον, να δεθεί μαζί του, να αποκτήσει οικειότητα, συντροφικότητα και, πιθανόν, να εξερευνήσει τη σεξουαλικότητά του. Η ρομαντική αγάπη, είτε συνοδεύεται από σεξ είτε όχι, προάγει την προσωπική ανάπτυξη, αφού κάθε νέα σχέση επιβάλλει διαισθητικότητα και νέα γνώση του εαυτού.

Τα πρώτα στάδια του έρωτα είναι έντονα, γεμάτα εκπλήξεις και συγκινήσεις. Η πραγματική οικειότητα όμως, αυτή που χαρακτηρίζει μια σταθερή και δυνατή σχέση, είναι κάτι που έρχεται αργότερα, εξελίσσεται με το χρόνο και είναι κάτι παραπάνω από σεξουαλικό πάθος, ένταση, και ρομαντισμό.

Είναι δύσκολο για τα άτομα που ερωτεύονται και δημιουργούν σχέσεις κανονικά να καταλάβουν πώς ο έρωτας και η σεξουαλικότητα μπορεί να γίνουν αντικείμενα εκμετάλλευσης και να μεταλλαχθούν σε καταστροφικά μοτίβα συμπεριφοράς εξάρτησης και ψυχαναγκασμού.

Όμως, για το άτομο που είναι εξαρτημένο από την αγάπη και το σεξ, ο έρωτας, η σεξουαλικότητα, η οικειότητα, τα όμορφα συναισθήματα μιας σχέσης είναι γεμάτα παγίδες, άγχος και ψυχικό πόνο. Τα άτομα αυτά ζουν σε ένα χαοτικό συναισθηματικό κόσμο απόγνωσης κι απελπισίας, με τον μόνιμο φόβο ότι θα μείνουν μόνα ή ότι θα τα απορρίψουν οι άλλοι και κυνηγούν διαρκώς την τέλεια σχέση που θα δώσει τέλος σε όλα τους τα προβλήματα.

Καθώς το εξαρτημένο από τον έρωτα άτομο βρίσκεται σε μια διαρκή αναζήτηση συντρόφου, οι ατέλειωτες ίντριγκες, φλερτ, σεξουαλικές ή ρομαντικές σχέσεις αφήνουν τα σημάδια της καταστροφής στον ψυχικό του κόσμο.

Οι σχέσεις τις οποίες τελικά συνάπτει αυτό το άτομο δεν μπορούν να το ανακουφίσουν και να ξεκαθαρίσουν τις αρνητικές συνθήκες, οπότε αυτό ξεκινά νέο κύκλο αναζητήσεων, με αποτέλεσμα να δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο απελπισίας κι απώλειας.

Ψυχολογική εξάρτηση

Αντίθετα με τον ψυχικά υγιή άνθρωπο που ψάχνει για μια σχέση που θα του συμπληρώνει τη ζωή, το άτομο με εξάρτηση από την αγάπη και το σεξ ψάχνει για κάτι έξω από τον εαυτό του -ένα άλλο άτομο, μια σχέση ή εμπειρία- που θα του προσφέρει την συναισθηματική και ψυχολογική σταθερότητα που το ίδιο δε διαθέτει.

Έτσι, όπως ο ναρκομανής χρησιμοποιεί το ναρκωτικό και ο αλκοολικός το ποτό, ο άνθρωπος με εξάρτηση από την αγάπη και τις σχέσεις, τις χρησιμοποιεί για να 'διορθώσει' τον εαυτό του και να διασφαλίσει τη συναισθηματική του ισορροπία.

Όταν όμως ο έρωτας και η σεξουαλικότητα χρησιμοποιούνται ως τρόπος για να ανταπεξέλθει κανείς στη ζωή και όχι για προσωπική ανάπτυξη, μοίρασμα και συντροφικότητα, η επιλογή του παρτενέρ συνήθως είναι λανθασμένη. Οι αποφάσεις παίρνονται βάσει κριτηρίων όπως, 'αν θα με εγκαταλείψει ή όχι', 'πόσο καλή είναι η σεξουαλική μας ζωή', 'πώς θα καταφέρω να τον/την κρατήσω'.

Τέτοιου είδους σχέσεις δημιουργούν εξάρτηση, ενοχές και συχνά κακομεταχείρηση. Επειδή το άτομο με την εξάρτηση είναι πεπεισμένο ότι δεν αξίζει, δεν αισθάνεται ότι αγαπιέται, νιώθει ότι δεν έχει αξία και δεν πιστεύει στον εαυτό του, χρησιμοποιεί τη γοητεία, τον έλεγχο, τον δόλο για να προσελκύσει και να κρατήσει τον/τη σύντροφό του.

Πάνω στην απελπισία που του δημιουργείται στη διάρκεια αυτού του κύκλου, μπορεί να παρουσιάσει επεισόδια ανορεξίας ή βουλιμίας. Η ολική αποχή από το 'παιχνίδι των σχέσεων' χρησιμοποιείται μερικές φορές χωρίς επιτυχία, αφού δε λύνει τα ψυχολογικά προβλήματα που βρίσκονται στη βάση αυτής της συμπεριφοράς.

Χαρακτηριστικά της εξάρτησης από την αγάπη

Για τους εξαρτημένους, η αγάπη:

• Είναι έμμονη ιδέα
• Ανασταλτική
• Εμπόδιο στο να πάρουν ρίσκα και να κάνουν αλλαγές
• Δεν έχει πραγματική οικειότητα
• Είναι παραπλανητική
• Είναι εξαρτημένη και παρασιτική

Τα συμπτώματα της εξάρτησης από την αγάπη και το σεξ

• Διαρκής αναζήτηση σεξουαλικού παρτενέρ, νέας σχέσης ή συντρόφου.
• Δυσκολία ή αδυναμία να μείνει μόνος/η.
• Επιλογή συντρόφου που είναι καταπιεστικός, μη διαθέσιμος συναισθηματικά, ή προσβλητικός.
• Χρησιμοποίηση του σεξ, της γοητείας και της ίντριγκας για να κρατήσει τον/την σύντροφο.
• Χρησιμοποίηση του σεξ ή μιας σχέσης για να αντέξει άλλες δύσκολες εμπειρίες ή συναισθήματα.
• Χάνει σημαντικές οικογενειακές, επαγγελματικές ή κοινωνικές εμπειρίες προκειμένου να διατηρήσει ένα σεξουαλικό ανέβασμα ή μια ρομαντική σχέση.
• Όταν έχει μια σχέση είναι αποκομμένος ή δυσαρεστημένος, όταν δεν έχει σχέση είναι απελπισμένος και μόνος.
• Αποφεύγει τις σχέσεις και το σεξ για μεγάλα χρονικά διαστήματα για να 'λύσει το πρόβλημα'.
• Ανικανότητα να διαλύσει αρρωστημένες σχέσεις, παρά τις υποσχέσεις που δίνει στον εαυτό του ή σε άλλους.
• Επιστρέφει σε προηγούμενες άσχημες σχέσεις, παρά την υπόσχεση γιατο αντίθετο.
• Για το άτομο που έχει εξάρτηση από τις σχέσεις ή το σεξ, τα παραπάνω συμπτώματα αποτελούν μοτίβο συναισθηματικής ανισορροπίας, που μοιραία οδηγεί στην απομόνωση, τον ψυχικό πόνο και την απώλεια.
• Και βέβαια, το να συμφωνήσει κανείς με ή να έχει κάνει κάποια στιγμή στη ζωή του 2-3 από τα παραπάνω είναι φυσικό. Όταν όμως αυτά τα συμπτώματα είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση, τότε υπάρχει πρόβλημα.
• Τα άτομα που είναι εξαρτημένα από την αγάπη και το σεξ, όπως και τα άτομα που έχουν εξάρτηση από τα ναρκωτικά ή το ποτό, δε μαθαίνουν από τις συνέπειες των πράξεών τους και τα λάθη τους. Όταν ο πόνος από αυτές τις συμπεριφορές και καταστάσεις γίνει μεγαλύτερος από τον πόνο και την πρόκληση του να δημιουργούν αλλαγή, τότε ξεκινάει η επεξάρτησή τους.