Τι είναι αλήθεια η αγάπη; Μπορεί να περιοριστεί σε λέξεις; Είναι κάτι που πρέπει να νιώσουμε για να το περιγράψουμε; Υπάρχει σαν συναίσθημα; Αγαπάμε πραγματικά ή απλά δενόμαστε και εξαρτόμαστε συναισθηματικά από ένα άτομο που πιστεύουμε ότι αγαπάμε;
Η αγάπη μας αυτή είναι αγάπη άνευ όρων ή συνοδεύεται και περιπλέκεται από τις ανάγκες μας, τις απαιτήσεις μας και τους όρους μας; Η αγάπη πόσο απέχει από τη συνεξάρτηση; Αυτά και άλλα πιο περίπλοκα ερωτήματα είναι σημαντικό να απαντηθούν αν θέλουμε να βιώσουμε μια ενσυνείδητη σχέση και αληθινή αγάπη.
Η αγάπη προϋποθέτει την έλλειψη φόβου και την πίστη στον άνθρωπο. Προϋποθέτει κοινούς στόχους και μια απόλυτη ένωση των ψυχών μας και όχι μια απλή συμφωνία του μυαλού μας. Η αγάπη είναι μια λέξη, ένα άγγιγμα, ένα χαμόγελο, μια ζεστή αγκαλιά. Χωράει σε όλες μας τις αντιδράσεις και τις σκέψεις. Όταν νιώθουμε την αγάπη είμαστε ενωμένοι – δεμένοι με το άτομο που αγαπάμε και το αντιμετωπίζουμε όπως ακριβώς θα αντιμετωπίζαμε τον εαυτό μας. Ενδιαφερόμαστε για την ευτυχία του, την επιτυχία του και την υγεία του κι έχουμε κατανόηση. Έχουμε τη δύναμη να συγχωρούμε και βέβαια η ψυχή μας είναι γεμάτη ηρεμία και ικανοποίηση. Η αγάπη δεν προκαλεί φόβο ή πόνο, ζήλια ή αδιαφορία, εγωκεντρισμό, κτητικότητα και δημιουργία πικρίας και απωθημένων. Αν υπάρχουν αυτά δεν μπορούμε να μιλάμε για αγάπη αλλά για καθήλωση και στασιμότητα.
Η στασιμότητα στην ψυχολογική ανάπτυξη είναι πρόβλημα που αντιμετωπίζουν και τα δύο άτομα σε μια σχέση, ενώ υπάρχουν τρία στάδια που όλοι βιώνουμε - η εξάρτηση, η ανεξαρτησία και η συνεξάρτηση. Συνεξάρτηση είναι η τάση του ανθρώπου να ζει «μέσα» από τη ζωή άλλων ανθρώπων με αποτέλεσμα να προσκολλάται σε αυτούς. Είναι η υπερβολική ανάγκη ενός ατόμου για ένα άλλο ή για μια συγκεκριμένη συμπεριφορά του ή ακόμα και για αντικείμενα του άλλου προσώπου. Τα συνεξαρτημένα άτομα συχνά, έχουν συναισθήματα και συμπεριφορές που τα διατηρούν ως "δούλους" και δεν ξέρουν πώς προέκυψαν και πώς να απελευθερωθούν από αυτά. Αναλαμβάνουν να λύσουν τα προβλήματα των άλλων, προσπαθούν να τους αλλάξουν, θέλουν να τους ελέγχουν, θυμώνουν και απογοητεύονται από την συμπεριφορά τους για να αποφύγουν τελικά τον εαυτό τους.
Για μερικούς ανθρώπους, η απουσία αγάπης για τον εαυτό τους αναπληρώνεται μέσω της παθολογικής αγάπης για τους άλλους. Ο εθισμός τους διατηρεί την έντονη ανάγκη για τον άλλον και τον χρησιμοποιούν προκειμένου να καλύψουν μια πιθανή δική τους ανεπάρκεια. Αναλώνουν τον εαυτό τους στην προσπάθεια να ελέγξουν τη συμπεριφορά των κοντινών τους ανθρώπων. Οι συνεξαρτημένοι απορροφούνται τόσο από τα προβλήματα των άλλων ώστε σταδιακά χάνουν την επαφή με τον εαυτό τους. Στο τέλος αισθάνονται ότι υπάρχουν για τους άλλους και γίνονται ράκη όταν αυτοί οι άλλοι ενδεχομένως δείξουν έστω και μια απειροελάχιστη διάθεση «ασέβειας». Στην πραγματικότητα, ο συνεξαρτημένος δεν μπορεί να διακρίνει καθαρά ότι ο καθένας έχει τη δυνατότητα και το δικαίωμα να ζει για τον εαυτό του χωρίς να χρειάζεται τόσο συχνά και με τέτοια ένταση το ενδιαφέρον, την κρίση, την προστασία ή, πολύ περισσότερο, την έγκριση κάποιου άλλου για οτιδήποτε αφορά τη ζωή του.
Συνήθως, τα συνεξαρτημένα άτομα χρειάζονται άμεση οικειότητα. Αναπτύσσουν πολύ σύντομα την ανάγκη της σύνδεσης και ιδιοκτησίας με ένα άτομο και πιέζουν για αποκλειστική δέσμευση. Παρουσιάζουν σημάδια εξάρτησης κι έχουν έντονη ανάγκη για τον άλλο. Αναμένουν το ίδιο σαν ένδειξη αγάπης προσπαθώντας να απομονώσουν το σύντροφο από φίλους και οικογένεια. Απαιτούν συνεχώς να τους δίνουν σημασία και ασκούν υπερβολικό έλεγχο εκφράζοντας ζήλια κι έλλειψη εμπιστοσύνης. Επιπλέον, έχουν παράλογες προσδοκίες και πεποιθήσεις περιμένοντας την απόλυτη κάλυψη των προσωπικών αναγκών κι αν αυτό δεν συμβεί, απογοητεύονται και θυμώνουν εύκολα. Φυσικά, πάντα φταίνε οι άλλοι για προβλήματα και λάθη και προσβάλλονται και πληγώνονται εύκολα όταν αντιλαμβάνονται κριτική. Είναι πάντα αυστηροί και απόλυτοι στις κρίσεις τους και θεωρούν δεδομένο να υιοθετήσει ο άλλος τα πιστεύω τους, για το πώς πρέπει να είναι ένας σύντροφος.
Είναι ευνόητο ότι μια τέτοια σχέση δεν θεωρείται υγιής. Η παραμονή σε αυτή μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκαταστροφή και να ξεκινήσει με μια σταδιακή διάβρωση της αυταξίας. Το άτομο ανακαλύπτει ότι η μόνη ταυτότητά του είναι αυτή που του έχει δώσει ο σύντροφός του. Το αξιοσημείωτο είναι ότι μια σχέση που οδηγεί στην αυτοκαταστροφή, δεν είναι απαραίτητα, μια σχέση χωρίς νόημα. Γι' αυτό είναι δύσκολο το άτομο να κατανοήσει ότι καταστρέφεται. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η ανασφάλεια και η αδυναμία να μείνει κάποιος μόνος, οδηγούν τα συνεξαρτημένα άτομα να παραμείνουν στη σχέση. Εκεί βρίσκουν καταφύγιο ακόμα κι αν η σχέση δεν είναι αυτό που θέλουν επειδή νομίζουν ότι αυτό τους αξίζει. Προσπαθούν να κάνουν τη σχέση να δουλέψει και όσο μεγαλύτερη προσπάθεια βάζουν, τόσο πιο δύσκολο είναι να εγκαταλείψουν. Άλλωστε, δεν έχουν άλλον τρόπο για να εμποδίσουν τον εαυτό τους να νιώθει ασήμαντος.
Είναι αλήθεια ότι η σχέση έχει δύο όψεις. Από τη μια προσφέρει στα άτομα ένα ασφαλές περιβάλλον, υποστήριξη, συντροφικότητα κι από την άλλη υπάρχει πιθανότητα να δημιουργήσει αρνητικούς παράγοντες, οι οποίοι μπορούν να οδηγήσουν στην αυτοκαταστροφή. Είναι καλό να θυμόμαστε πως αγάπη δε σημαίνει εξάρτηση. Όταν έχεις απόλυτη ανάγκη ένα άλλο άτομο για να επιβιώσεις, δεν υπάρχει επιλογή, δεν υπάρχει ελευθερία στις σχέσεις σου. Η αγάπη είναι ελεύθερη εκλογή. Δύο άνθρωποι αγαπούν ο ένας τον άλλο, μόνο όταν είναι ικανοί να ζήσουν ο ένας χωρίς τον άλλο αλλά διαλέγουν να ζήσουν μαζί. Επομένως , η αγάπη δεν είναι επένδυση, κατοχή, αυτοθυσία ή ταύτιση. Είναι μια μοναδική εμπειρία του συναισθηματικού κόσμου που δίνει στο άτομο την ευκαιρία να γνωρίσει κάποιον άλλον, να δεθεί μαζί του, να αποκτήσει οικειότητα, συντροφικότητα και, πιθανόν, να εξερευνήσει τη σεξουαλικότητά του. Προάγει την προσωπική ανάπτυξη, αφού κάθε νέα σχέση επιβάλλει διαισθητικότητα και νέα γνώση του εαυτού.
Τις περισσότερες φορές καταλαβαίνουμε τον άλλο χρησιμοποιώντας στοιχεία που υπάρχουν στον δικό μας ψυχισμό. Προβάλλουμε πάνω του δικά μας ψυχολογικά δεδομένα. Ερμηνεύουμε τον άλλο μέσα από το πρίσμα των προσωπικών μας πεποιθήσεων, εμπειριών και συναισθημάτων. Τον χαρακτηρίζουμε μέσα από τις δικές μας αρχές και αξίες.Η αυθεντική επικοινωνία προϋποθέτει βαθιά γνώση του εαυτού μας, αυτοέλεγχο και εσωτερική ισορροπία. Αν έχουμε συνειδητοποιήσει τα ιδιαίτερα ψυχολογικά μας χαρακτηριστικά, τότε μπορούμε να ελέγξουμε τις καθοδηγητικές και ερμηνευτικές μας παρορμήσεις και να σεβαστούμε την προσωπικότητα του άλλου γι αυτό που είναι χωρίς να επιδιώκουμε να τον προσαρμόσουμε στα δικά μας δεδομένα. Όταν κραυγάζουν μέσα μας δυνατές φωνές που μιλάνε μόνο για τις δικές μας ανάγκες, τότε δεν μπορούμε ν’ ακούσουμε τον άλλο. Όταν δεν έχουμε απελευθερωθεί από τα δεσμά των έντονων αναγκών μας δεν μπορούμε να καταλάβουμε τον άλλο. Όταν δεν έχουμε συμφιλιωθεί με τον εαυτό μας δεν μπορούμε να συγχωρέσουμε τον άλλο. Όταν δεν έχουμε γαληνέψει δεν μπορούμε να καθησυχάσουμε τον άλλο. Όταν δεν έχουμε αγαπήσει τον εαυτό μας, δεν μπορούμε να αγαπήσουμε τον άλλο.
Αν αυτά δεν ισχύουν, είναι εύκολο για τα άτομα που ερωτεύονται ,να μεταλλάξουν το συναίσθημα της αγάπης σε καταστροφικά μοτίβα συμπεριφοράς εξάρτησης και ψυχαναγκασμού. Για τα άτομα που είναι συνεξαρτημένα, ο έρωτας, η σεξουαλικότητα, η οικειότητα, τα όμορφα συναισθήματα μιας σχέσης είναι γεμάτα παγίδες, άγχος και ψυχικό πόνο. Αναγκάζονται να ζουν σε ένα χαοτικό συναισθηματικό κόσμο απόγνωσης κι απελπισίας, με τον μόνιμο φόβο ότι θα μείνουν μόνα ή ότι θα τα απορρίψουν οι άλλοι και κυνηγούν διαρκώς την τέλεια σχέση που θα δώσει τέλος σε όλα τους τα προβλήματα. Αντίθετα με τον ψυχικά υγιή άνθρωπο που ψάχνει για μια σχέση που θα του συμπληρώνει τη ζωή, το άτομο με εξάρτηση ψάχνει για κάτι έξω από τον εαυτό του -ένα άλλο άτομο, μια σχέση ή εμπειρία- που θα του προσφέρει την συναισθηματική και ψυχολογική σταθερότητα που το ίδιο δε διαθέτει.
Έτσι, όπως ο χρήστης χρησιμοποιεί την ουσία και ο αλκοολικός το ποτό, ο συνεξαρτημένος άνθρωπος, χρησιμοποιεί τις σχέσεις για να 'διορθώσει' τον εαυτό του και να διασφαλίσει τη συναισθηματική του ισορροπία. Για να είμαστε σε μια σχέση με ισορροπία είναι απαραίτητο να μπορούμε να αδειάσουμε από τον εαυτό μας, και να γεμίσουμε από τον άλλο, να τον προσλάβουμε αναλλοίωτο, να τον αποδεχθούμε χωρίς όρους μέσα στην αγάπη. Η ασφάλεια που θα νιώσει κοντά μας μέσα στο πλαίσιο της αγάπης θα τον βοηθήσει να γίνει καλύτερος και σίγουρα θα γίνουμε καλύτεροι κι εμείς. Η αγάπη θέλει δουλειά. Το να αγαπήσει ένας άνθρωπος έναν άλλο είναι ίσως το δυσκολότερο έργο, το έσχατο, η τελευταία δοκιμασία και η απόδειξη, η δουλειά για την οποία όλες οι άλλες δουλειές δεν είναι παρά προετοιμασία, είπε ο Rilke. Η ποιότητα στην μόνιμη συντροφική σχέση απαιτεί γνώση, ικανότητες, χρόνο και ενέργεια. Χρειάζεται εγρήγορση και επίμονη προσπάθεια για να υποστηρίζουμε συνεχώς την αγάπη στη σχέση και να υπερνικάμε τις αντιξοότητες. Χρειάζεται να διατηρούμε την αυτονομία μας και να μην περιμένουμε να μας προσφέρει τα πάντα ο σύντροφός μας. Είναι καλό να έχουμε τους δικούς μας φίλους, τις δικές μας δραστηριότητες και να αφιερώνουμε χρόνο στον εαυτό μας ώστε να αποφύγουμε μια ‘αυτοκόλλητη’ σχέση εξάρτησης. Είναι αναγκαίο να διατηρούμε την δική μας ταυτότητα ως ξεχωριστά άτομα ώστε να κάνουμε πράγματα που δίνουν νόημα στη ζωή μας.
Αγάπη λοιπόν δεν μπορεί να είναι η συνεξάρτηση. Δεν μπορεί να είναι η απώλεια της ταυτότητάς μας, η παραίτηση από τα ‘θέλω’ μας, η εγκατάλειψη του εαυτού μας. Αυτά οδηγούν μόνο στη συγχώνευση, στην ανυπαρξία, στην αυτοκαταστροφή. ‘Αγαπώ’ σημαίνει ότι έχω τη δυνατότητα να μπαίνω και κάτω από τον άλλο χωρίς να συνθλίβομαι. Σημαίνει να γνωρίζω τον εαυτό μου και να κατανοώ τον άλλο χωρίς κτητικότητα και απαίτηση να είναι για μένα, τέλειος. Γιατί , καθώς γράφει ο Keane, δεν μπορούμε να φτάσουμε στην αγάπη βρίσκοντας έναν τέλειο άνθρωπο αλλά μαθαίνοντας να βλέπουμε έναν ατελή άνθρωπο, τέλεια!